WRM heeft de opmars van ISIS ook een positieve kant?

Op dinsdag 19 juni hesen strijders van de islamitische rebellengroep ISIS hun zwarte vlag boven de grootste olieraffinaderij in Irak, zo’n 250 kilometer ten noorden van Bagdad. De veroveringsqueeste van ISIS lijkt de zoveelste donkere en gewelddadige episode van Irak in te luiden. De beelden zijn bloedig. De berichtgevingen huiveringwekkend. Het uitzicht op stabiliteit is troebel. De problematiek in Irak is complex en de lijst met betrokken actoren is lang. Het is een uitdaging om in deze donkerte puntjes van licht te zien. Zonder het leed en ellende te bagatelliseren probeert dit artikel deze uitdaging aan te gaan: WRM heeft de opmars van ISIS ook een positieve kant?

De Islamitische Staat van Irak en al-Sham
De Islamitische Staat van Irak en al-Sham (ISIS) is een extremistische aftakking van Al Qaida in Irak. Volgens de berichtgeving  handelt ISIS op zo’n brute wijze dat zelfs andere fundamentalistische groeperingen het te ver vinden gaan. De in 2011 losgebarsten strijdt in buurland Syrië heeft er toe geleid dat de soennitische strijders van ISIS ook daar invloed uitoefenen. Aanvankelijk was de hulp van de goed getrainde en bewapende ISIS militanten welkom in de strijd tegen de Syrische president Assad. Inmiddels is duidelijk geworden dat de extremistische doelstellingen van ISIS botsen met de idealen van de gematigde Syrische oppositie. ISIS streeft naar de oprichting van een islamitisch kalifaat in Syrië en Irak. De salafistische, fundamentalistische insteek van ISIS houdt in dat de beweging de traditionele waarden van de profeet Mohammed wil invoeren met de sharia als basis van het rechtssysteem.  Het grondgebied dat onder het bewind van ISIS valt is de afgelopen weken flink uitgebreid.  Vooral de inname van de tweede stad van Irak, Mosul, was opzienbarend. Het brute geweld waarmee de opmars gepaard gaat zet de religieuze en etnische  spanningen in het gebied verder onder druk.

Common foe
Geen gezellige jongens dus, die leden van ISIS. De volharding waarmee zij hun islamitische staat proberen te bewerkstelligen heeft de aandacht van de hele wereld getrokken. De afkeer die ISIS oproept is, gek genoeg, ook de positieve kant van dit verhaal. ISIS fungeert immers als een common foe; een gemeenschappelijke vijand die oude scheidslijnen kan doen vervagen. De crisis die ISIS heet is zodoende een kans op verbinding, een mogelijkheid om partijen bijeen te brengen. Het meest voor de hand liggende voorbeeld van de verbindende werking van ISIS is de relatie tussen Iran en de VS. Dat de aartsvijanden al geruime tijd not on speaking terms zijn is bekend. Beide willen ze echter af van ISIS. Sinds kort hebben de kemphanen aangegeven open te staan voor gesprekken over samenwerking.  ISIS stimuleert samenwerking tussen de twee landen en dat is ten tijde van de verhitte discussie over de Iran’s nucleaire programma een goede zaak.

De verbindende werking van een gemeenschappelijke vijand wordt ook wel het common enemy effect genoemd. In diverse wetenschappelijke vakgebieden wordt er over dit fenomeen geschreven. Ook in de politieke wetenschappen is het een bekend concept. Wetenschappers zijn op de hoogte van de voordelen van het hebben van een common enemy: het is goed voor internationale samenwerking en kan bijdrage aan sociale cohesie.

ISIS is bovenal een wrede, extremistische organisatie is die een hoop leed teweeg brengt. Daarnaast is het echter ook een verbindende factor. Laten we hopen dat de kans op verbinding wordt aangegrepen, niet alleen door Iran en de VS, maar ook door de Irakese premier Maliki. Laat hem de gematigde mensen in Irak verenigen en stoppen met het verergeren van sjiitische en soennitische tegenstellingen, die ten grondslag liggen aan het huidige geweld. Alleen op die manier zal de pikzwarte kleur van ISIS uit het beeld van Irak kunnen verdwijnen.

Bronnen tekst:
‘Iraq Military Situation Report.’ Kenneth M. Pollack. 14-6-2014. The Brookings Institution.
‘Iran and US face common foe in effort to stop ISIS fighters in Iraq.’ Ian Black. 15-6-2014. The Guardian.
‘Dit zijn de belangrijkste spelers om de strijd om Irak. ‘ Irene de Zwaan. 12-6-2014. De Volkskrant.
‘Cooperation and the common enemy effect.’ De Jaegher & Hoyer. 12-2012. Tjalling C. Koopmans Research Institute.