Waarom zijn oude schilderijen zo donker?
Enkele dagen geleden bekeek ik een kort filmpje over de vraag wat nou precies kunst is. In de intro zei de verslaggever dat de Mona Lisa door sommige mensen ook als kunst wordt gezien. Huh, hoezo? Dat IS toch kunst? Jammer genoeg wordt iets pas als kunst gezien als het voldoet aan de volgende eisen: creativiteit, perfectie, uniciteit en verbazing. Daar zijn de kunsthandelaren, kunstcritici en kunstliefhebbers onder ons het er vast over eens. Blijkbaar voldoet de Mona Lisa niet voor iedereen aan bovengenoemde criteria. Maar waar de kunstcriticus daar allemaal argumenten bij kan bedenken en de kunstliefhebber zich bezighoudt met de penseelstreken die de schilder maakte, vraag ik me af waarom het schilderij nou zo donker is. Hield de schilder van donkere kleuren? Maar wacht, betekent dat dat alle oude schilders daarvan hielden? Nee, dat kan het vast niet zijn… Maar WRM zijn veel oude schilderijen dan zo donker? Het antwoord op deze brandende vraag kwam bij een college over verfdegradatie en kunstrestauratie.
WRM zo donker?
Schilderijen bestaan uit verschillende lagen, waarvan de verflaag de belangrijkste is. De verf die gebruikt werd bij het schilderen, is een complex mengsel van pigmenten. Deze pigmenten kwamen voor in verschillende vormen, zoals poeders en verschillende plantaardige oliën (die onder andere het droogproces versnellen). Veel gebruikte oliën zijn lijnzaad-, maïs-, zonnebloem- en papaverolie. De plantaardige oliën hebben naast de drogende werking ook een nadelig effect, wat ligt aan de moleculaire structuur. Deze oliën behoren namelijk tot de onverzadigde vetzuren en kunnen daarom snel afbreken wanneer ze aan externe factoren (zoals licht en zuurstof) worden blootgesteld.
Je hebt vast gehoord dat de kleur die je ziet de kleur van het licht is dat het object niet absorbeert. Wit (dag)licht bestaat uit verschillende kleuren (rood, oranje, geel, groen, etc.). Daarentegen hebben bijvoorbeeld wortels een oranje kleur, omdat ze al het niet-oranje licht absorberen. Dit komt voornamelijk door het stofje β-caroteen. Iets soortgelijks vindt plaats bij de schilderijen: licht en zuurstof zorgen ervoor dat de vetzuurketens in de verf als het ware in stukken worden geknipt en andere stofjes vormen, die op hun beurt een andere kleur (meestal een donkerdere kleur) licht weerkaatsen.
Op 6 december jl. berichtte RTLnieuws.nl dat de rode kleur langzaam uit de schilderijen van Van Gogh verdween. Zo zouden de irissen op Van Goghs Veld met irissen bij Arles oorspronkelijk niet blauw, maar paars zijn geweest. Het Van Gogh Museum heeft aangegeven dat de verandering in kleur onder andere door de belichting veroorzaakt wordt. Daarom zal het museum de belichting aanpassen of de schilderijen wat minder vaak tentoonstellen, zodat ze niet verder verkleuren. Want wees nou eerlijk: is het niet interessanter om schilderijen te zien zoals Van Gogh ze voor ogen had?
