Waarom hoeven we over reflexen niet na te denken?

Ik ben waarschijnlijk de grootste kluns die ik ken. Ik stoot regelmatig mijn tenen tegen willekeurige kastjes, ik laat dingen uit mijn handen vallen, de kaasschaaf verandert bij mij al gauw in een dodelijk moordwapen, maar ik ben bij uitstek bijzonder goed in dingen omgooien. Om een beetje te compenseren voor al deze onhandigheid, ben ik gelukkig wel gezegend met superman-achtige reflexen. Voordat dat ene glas maar enige kans krijgt om in duizend stukjes op de grond te vallen, voel ik het al stevig in mijn handen liggen. Pas dan komt het besef van wat er net gebeurd is. Het is net als wanneer je een bord pakt dat net uit de oven komt dat zo heet is dat je eerste reactie is dat je het uit je handen laat kletteren.  Als je daar rationeel over zou nadenken dan zou je het op z’n minst op het aangerecht smijten. Onze master mind heeft dus niet altijd het touwtje in handen. Maar wat stuurt deze bewegingen dan aan? WRM hoeven we over reflexen niet na te denken?

Sterke ruggengraat
Iedere spier die we aanspannen om ook maar de kleinste vorm van beweging teweeg te brengen om een doel te bereiken, wordt zorgvuldig gepland en gecoördineerd door een gespecialiseerd hersengebied, oftewel de motorcortex. Stel je zit op een terras en denkt “ik wil een slok van mijn koude biertje” dan moeten je spieren weten hoe ver je arm dan uitgestrekt moet worden om bij het glas te kunnen, hoeveel kracht je vingers vervolgens moeten uitoefenen om het glas te grijpen, hoe ver je je arm naar je toe moet bewegen en wanneer je je pols moet kantelen om het glas aan je lippen te zetten. De spieren in je hand en arm moeten als het ware communiceren met de motorcortex in het brein zodat ze weten wat ze moeten doen. Daarnaast wil het brein ook graag op de hoogte blijven van wat er zich rondom ons lichaam afspeelt zodat het weet of bewegingen dan wel niet aangepast moeten worden. De grote bemiddellaar tussen die twee is het ruggenmerg. Het ruggenmerg zit namelijk vol zenuwbanen die zenuwcellen bevatten met zowel connecties naar de spieren als het brein. Het is dus niet voor niks dat het ruggenmerg zo stevig gepantserd wordt door het wervelkolom. Iedere beschadiging aan het ruggenmerg kan verbindingen verbreken en dus verlamming tot gevolg hebben.

Niet denken maar doen
In het geval van reflexen zijn de omstandigheden vaak zo dat er simpelweg geen tijd is om eerst bewust na te denken over wat de situatie is en wat de beste strategie is om het probleem op te lossen. Er moet snel gehandeld worden. Zenuwcellen in het ruggenmerg gaan dan solo: in plaats dat ze eerst netjes met het brein communiceren wat er aan de hand is, trekken ze hun eigen plan. In het geval van het vastpakken van een heet bord, zitten er in je huid sensoren die de hitte waarnemen. Deze sensoren zijn verbonden met sensorische zenuwcellen die naar het ruggenmerg leiden. In het ruggenmerg wordt de als-ze-dat-bord-nog-langer-vasthoudt-dan-verbrandt-ze-haar-vingers-boodschap via schakelcellen doorgegeven aan motorische zenuwcellen die uitlopers hebben naar de spieren van de vingers. De spieren reageren onwillekeurig op de input die ze krijgen waardoor je vingers het bord loslaten. Pas dan wordt er via zenuwcellen in het ruggenmerg de boodschap naar het brein doorgegeven en word je je ervan bewust dat je zojuist een heet bord in handen hebt gehad. Dit verklaart ook WRM een pijnsensatie vaak later komt dan het wegtrekken van onze hand of het loslaten van het bord. Iets soortgelijks gebeurt er wanneer we iets omstoten: sensoren registreren onverwacht contact met een object, de boodschap wordt via uitlopers van sensorische zenuwcellen en schakelcellen in het ruggenmerg doorgegeven aan motorische zenuwcellen die de juiste spieren ertoe zetten dat je hand richting het voorwerp schiet. Even later komt de boodschap ook in de hersenen aan en ervaar je die verbazing van je eigen kunnen.

Reflexen zijn dus snelle, automatische bewegingen die getriggerd worden door alarmerende prikkels van buitenaf. Zonder dat ons bewuste brein daar invloed op heeft, staan reflexen in dienst om onder andere ons lichaam te behoeden van onheil, maar stiekem zijn ze natuurlijk gewoon super handig voor de klunzen onder ons.