Waarom zijn we vaak beter in het herkennen van gezichten dan namen?

We hebben allemaal wel eens in de gênante situatie gezeten dat we met iemand in gesprek zijn waarvan we de naam al een keer gehoord hebben, maar die ons even ontschoten is. Terwijl je het gesprek voert, probeer je wanhopig op de naam te komen voor het geval dat je die ergens in de conversatie moet gebruiken. Wanneer dit niet lukt, draai je er zoveel mogelijk omheen om koste wat koste maar het woord ‘dinges’ of een awkward stilte te vermijden. Natuurlijk heeft de andere persoon dit al lang door. Au. De ik-heb-je-eerder-gezien-maar-ben-je-naam-kwijt uitspraak horen we ook regelmatig voorbij komen.  Plus, er is niet te vergeten ook de categorie personen die onze namen perfect onthouden, maar wij die van hen niet. Het is duidelijk dat ons brein moeite heeft om namen bij gezichten te onthouden, maar WRM eigenlijk?

Ik zie ik zie wat jij niet ziet
Bij mensen is het visuele systeem, oftewel het kunnen zien als zintuig, bijzonder goed ontwikkeld. Ondanks dat zicht niet noodzakelijk is om te overleven, maakt het ons leven wel een stuk makkelijker. Omdat we onze ogen zo intensief gebruiken, bestaan er zeer gespecialiseerde hersengebieden die zorgen dat we onze omgeving perfect kunnen waarnemen. Er zijn binnen de neurowetenschap talloze studies gedaan naar het visuele systeem die tot vele belangrijke inzichten hebben geleid. Ter illustratie: we  weten nu dat er zenuwen (een bundel van hersencellen) in ons brein lopen die onze retina via verschillende hersengebieden uiteindelijk verbinden met de primaire visuele cortex (V1). Dit gebied ligt helemaal achterin onze hersenen en is verantwoordelijk voor de eerste verwerking van visuele informatie die wij via onze ogen binnen krijgen. Een essentiële eerste stap in het herkennen van objecten in onze omgeving.

Sociaal dier
Toch lijkt het erop dat mensen voor de perceptie van gezichten een ander soort verwerkingsmechanisme gebruiken. Dat klinkt misschien wat paradoxaal aangezien we gezichten net zo goed zien. Dit brengt ons bij de vraag WRM het herkennen van gezichten dusdanig bijzonder is dat het gebruik maakt van speciale verwerkingsprocessen in het brein. Het antwoord ligt in het feit dat mensen hoog sociale dieren zijn. We zijn constant met elkaar in contact en voor deze interacties is het essentieel dat we ons kunnen verplaatsen in anderen. Het gezicht is daarvoor een uitstekend referentiepunt. Gezichtsuitdrukkingen helpen ons onder anderen emoties te ontcijferen die kunnen bijdragen aan het onderhouden van vriendschappen en relaties. Het is voor de mens dus ontzettend relevant om gezichten moeiteloos te onderscheiden.

De FFA en de Jennifer Aniston cel
Uit onderzoek is gebleken dat er een gespecialiseerd hersengebied bestaat dat  zich bezig houdt met gezichtsherkenning. Dit gebied wordt ook wel de fusiform face area of voor het gemak de FFA genoemd. Er is gebleken dat de FFA in het bijzonder actief is wanneer we naar gezichten kijken in tegenstelling tot wanneer we objecten waarnemen, in dat geval is de FFA opvallend stil. Sinds deze bevinding wordt de FFA gezien als het gebied dat verantwoordelijk is voor het detecteren en identificeren van gezichten. Ander onderzoek gaat stapje verder en beweert dat er zelfs speciale cellen in ons brein zijn die specifiek reageren op een persoon. Zo is er een studie geweest waarbij proefpersonen verscheidene plaatjes te zien kregen die bestonden uit bekende figuren of objecten. Uit de resultaten bleek dat een specifieke cel alleen actief was, wanneer er een plaatje van Jennifer Aniston voorbij kwam. Deze befaamde Jennifer Aniston cel was controversieel en is daardoor ook de hele wetenschappelijke wereld rondgegaan.

Ondanks dat de hierboven beschreven studies erop wijzen dat het onthouden van gezichten dusdanig van belang is dat er zeer gespecialiseerde cellen en hersengebieden hier zich mee bezig houden, zitten er wat haken en ogen aan deze bevindingen. Het is namelijk zeer onwaarschijnlijk dat er maar één cel zou reageren op een bepaald persoon. Dit zou betekenen dat wanneer deze ene cel kapot zou gaan, ik plotseling niet meer zou weten wie Jennifer Aniston, Matthijs van Nieuwkerk of mijn vriend is. Ook de FFA lijkt niet genoeg te zijn voor gezichtsherkenning. Dit blijkt uit onderzoek bij prosopagnosie patiënten oftewel mensen die geen gezichten kunnen herkennen. Bij deze individuen is namelijk soortgelijke activiteit gevonden in de FFA vergeleken met deelnemers zonder prosopagnosie. Het is dus waarschijnlijk dat er ook andere hersengebieden betrokken zijn bij dit proces.

Aandachtspuntje
Om terug te komen op onze initiële WRM vraag, weten we natuurlijk nog niet waar namen dan precies in rijtje passen wanneer het om gezichtsherkenning gaat. Het is hoogstwaarschijnlijk zo dat het onthouden van namen aan het begin zo moeizaam gaat door een onbewust gebrek aan aandacht op het moment dat we aan een nieuw persoon worden voorgesteld en we zijn/haar naam voor het eerst te horen krijgen. Bij een eerste ontmoeting zijn we namelijk veel meer bezig met ons eigen gedrag. Zoals we eerder al gezien hebben, proberen we ook de persoon die we tegenover ons hebben in te schatten door te letten op gezichtsuitdrukkingen. In dit proces is het aannemelijk dat het onthouden van een gezicht de prioriteit heeft boven het onthouden van de naam. Natuurlijk kan het ook zijn dat je de persoon simpelweg niet zo interessant vindt waardoor aandacht ook ontbreekt. De naam die tijdelijk in het korte termijngeheugen wordt opgeslagen, wordt door een tekort aan focus dan niet doorgegeven aan het lange termijngeheugen. Daarnaast worden letters, woorden of taal in het algemeen niet in dezelfde hersengebieden verwerkt als gezichten waardoor er ook een connectie moet ontstaan tussen de cellen die de naam en het gezicht representeren. Dit is een bijzonder proces dat tijd kost.

Voel je vooral dus niet bezwaard wanneer je een naam honderd keer moet horen alvorens je hem eindelijk onthoudt: grote kans dat je bezig bent een zorgvuldige sociale band te leggen met de persoon waarvan het gezicht door de FFA in je geheugen is gegrift.