Waarom krijgen we kippenvel?

Als ik zou moeten kiezen dan is de winter toch wel mijn minst favoriete seizoen van het jaar. Vervelend is bijvoorbeeld dat het zoveel accessoires vereist om überhaupt de deur uit te komen. Alle jassen, mutsen, sjaals, handschoenen en tien lagen kleren moeten dan ook nog eens constant aan en uit omdat de verwarming binnen overal loeit. Vervelender is dat vooral handschoenen altijd magisch lijken te verdwijnen. Maar het aller ergste blijft het moment dat ik  ’s ochtends, nadat mijn wekker is gegaan, de warme dekens van mij af te moet slaan. De kou gaat dan door merg en been en binnen een seconde gaan alle haartjes op mijn lichaam rechtop staan. Kippenvel, wat pas weggaat als ik onder de hete douche sta. Het antwoord op de vraag WRM krijgen we kippenvel lijkt daarom misschien voor de hand liggend: omdat we het koud hebben. Maar WRM hebben we het dan precies koud en WRM helpt het dan om kippenvel te krijgen?

Onze eigen thermometer
Mensen hebben net als alle zoogdieren een intern milieu dat ten alle tijden in balans moet worden gehouden. Zonder dat we het door hebben, is ons lichaam constant bezig om bijvoorbeeld suiker- en zuurstofgehaltes maar ook lichaamstemperatuur op bepaalde waardes te houden. Voor de mens ligt de gemiddelde lichaamstemperatuur tussen de 35,5 en 37,8 °C. Binnen deze temperaturen hebben de duizenden eiwitten in het menselijke lichaam (ook wel enzymen genoemd) namelijk een optimale werking. Enzymen zijn cruciaal voor processen zoals stofwisseling en voedsel vertering. Het is dus van groot belang dat ons lichaam niet extreem afkoelt of opwarmt omdat deze enzymen dan kapot gaan en het lichaam dus drastisch ontregeld raakt, wat zelfs de dood tot gevolg kan hebben. Om een dergelijke ramp te voorkomen, bezit het lichaam over een ingenieus thermoregulatiesysteem. Zintuigen meten als een thermometer onze temperatuur en geven deze informatie via zenuwen door aan het thermoregulatiecentrum in het brein: de hypothalamus. Deze bepaalt of de gemeten temperatuur afwijkt van de norm.

Brrr
Wanneer het buiten vriest, zoals dat in de winter vaak zo is, heeft deze lage temperatuur invloed op onze lichaamstemperatuur. Door gekke natuurkundige regels waar ik verder niet op in zal gaan, geven we warmte af aan onze omgeving. Hierdoor daalt onze eigen lichaamstemperatuur. Gelukkig zijn thermoreceptoren in de huid en hypothalamus er als de kippen bij om dit te registreren. Om het warmteverlies zoveel mogelijk te beperken zet de hypothalamus processen in gang die ons opwarmen. Deze processen associëren wij gek genoeg ‘het koud hebben’. Onze bloedvaten worden nauwer zodat ze minder warmte kunnen afstaan, we gaan rillen om warmte te produceren. We reageren door een extra trui aan de trekken of een kop hete thee te zetten en we krijgen dus ook kippenvel.

Pilo-erectie
Kippenvel is het fenomeen waarbij onze lichaamshaartjes rechtop gaan staan. Dit komt doordat de spiertjes aan de onderkant van de haarzakjes samentrekken. Het samentrekken heeft tot gevolg dat er kleine deukjes ontstaan in de huid en dat de huid rondom het haartje een bultje wordt. Het is een verschijnsel dat bij verschillende diersoorten voorkomt zolang deze een vacht hebben. Kippenvel heeft in dat geval namelijk een belangrijke isolerende functie. Wanneer de haren van de vacht rechtop gaan staan kan er tussen de haren een isolerende luchtlaag ontstaan waardoor warmte zoveel mogelijk wordt vastgehouden. Handig zou je denken, maar toch heeft de mens voor deze isolerende werking veel te weinig haar op het lichaam. Onze haartjes zijn te klein en te dun om een isolerende laag tot stand te laten komen. Dit is waarschijnlijk ook de reden dat onze voorouders op een gegeven moment de vacht van andere zoogdieren zijn gaan dragen om zich warm te houden en het tegenwoordig sociaal geaccepteerd is om kleding te dragen.

Imperfectie
De vraag WRM we kippenvel krijgen heeft nu een hele andere dimensie gekregen. Als kippenvel eigenlijk geen nut meer heeft, WRM krijgen we het dan nog? Kippenvel is een overblijfsel uit de evolutie en illustreert een kleine imperfectie in de hedendaagse mens. We hebben kippenvel geërfd van onze behaarde voorouders waarbij het nog wel een zeer belangrijke functie had en onze kansen op overleven aanzienlijk vergrootte. Als we denken aan Darwin’s ‘survival of the fittest’ was het krijgen van kippenvel voor een lange periode in de geschiedenis  waarschijnlijk zo belangrijk dat het als het ware in ons DNA gesleten is. Het is door de evolutie heen zo’n vanzelfsprekend fenomeen geworden dat het zelfs automatisch gebeurt en een dergelijke reactie niet tegen te houden is.

Kippenvel moment
Toch krijgen we niet alleen kippenvel wanneer we het koud hebben. Ook wanneer er een schoolkrijtje over het bord gaat of we een geweldig muziekstuk horen, ervaren we een kippenvel momentje. WRM krijgen we dan kippenvel? Dit heeft er mee te maken dat het hormoon adrenaline het samentrekken van de haarspiertjes reguleert. De hypothalamus in het brein zorgt dat wanneer lichaamstemperaturen dalen, er adrenaline wordt vrijgegeven wat op zijn beurt weer zorgt voor kippenvel. Het emotiecentrum van ons brein, de amygdala, heeft echter ook invloed op de afgifte van adrenaline. Onderzoekers hebben aangetoond dat onze hersenen ervan houden om onze omgeving te kunnen voorspellen. Ongebruikelijke of verassende gebeurtenissen worden daarom als een dreiging gezien. De amygdala verwerkt deze dreiging en zorgt voor de aanmaak van adrenaline waardoor kippenvel kan ontstaan. Wanneer we iets waarnemen wat we niet verwachten of waar we emotioneel van worden, zorgt dit er via de amygdala en het hormoon adrenaline voor dat we kippenvel krijgen.

Al met al valt er veel meer over kippenvel te zeggen dan dat ik aanvankelijk had gedacht. Evolutionair overblijfsel of niet, kippenvel herinnert ons er in ieder geval aan dat we niet moeten vergeten ons lichaam warm te houden met jassen, mutsen, handschoenen en sjaals omdat slechts kippenvel alleen dat helaas niet meer kan doen in deze bar koude tijden.