Waarom hebben we schaamte?

Hoe reageer jij wanneer je je ergens voor schaamt? Krijg je blozende wangen? Kijk je snel richting de grond? Of doe je je hand voor je mond? De één schaamt zich al bij het kleinste gemaakte foutje en de ander beweert ‘altijd van fouten te leren’ – en hoeft zich daarom ook nooit ergens voor te schamen. Toch kennen we het allemaal wel wanneer je iemand blij begroet, waarna je je bedenkt dat je deze persoon alleen via Facebook kent. Dan gaat er toch een klein donderschokje door je heen. Schaamte is vaak onzichtbaar, maar tegelijkertijd ook overal. Maar WRM schamen we ons eigenlijk?

Wat is schaamte?
Schaamte heeft te maken met de gevoeligheid voor de dreiging om sociaal afgewezen te worden. Deze negatieve emotie is het resultaat van een vergelijking van je eigen acties met je normen. Als je acties niet overeenkomen met de standaarden die je voor jezelf hebt gesteld, dan voel je schaamte. Dit leidt tot een onaangenaam gevoel en een angst om misprezen te worden. Schaamte komt dus niet in de eerste plaats voort uit het gedrag van anderen tegenover jouw gedrag, maar komt eigenlijk volledig uit jezelf. Hierdoor kan je je dus ook schamen zonder dat anderen er weet van hebben. Hoe ‘belangrijker’ jij de persoon of groep die je eventueel zou kunnen misprijzen acht, hoe meer schaamte je hebt. Recent onderzoek toonde gelukkig wel aan dat schaamte een van de meest kortdurende emoties is. Verdriet duurt bijvoorbeeld gemiddeld 240 keer langer dan schaamte.

Cultureel bepaald
Omdat niet iedereen dezelfde normen heeft, kan de hoeveelheid schaamte per persoon voor dezelfde situatie heel erg verschillen. Zowel deze vergelijking met onze standaarden als deze normen zelf zijn afkomstig uit een proces van socialisatie. Hiermee is schaamte dus ook sterk cultureel bepaald. Waar we vrouwen hier niet zo snel met een ontbloot bovenlijf zullen zien lopen, is dit heel gewoon bij sommige Afrikaanse stammen.

Het nut van schaamte
Schaamte wordt door sommige wetenschappers zelfs omschreven als een van de meest fundamentele menselijke emoties. Het zou een van de meest belangrijke emotionele bouwstenen zijn van interpersoonlijke relaties. Dit heeft te maken met het feit dat het een onderdeel is van vele andere uitingen, zoals schuldgevoel, verlegenheid en beleefdheid. Blozende wangen en andere schaamtevolle kenmerken kunnen soms ontzettend onhandig of zelfs vervelend zijn. Toch heeft het hebben van deze emotie behoorlijk veel nut: schaamte zorgt namelijk voor zelfregulatie van je gedrag. We houden niet van schaamte, dus voorkomen we het door ons te gedragen naar onze normen. Sommige wetenschappers zien schaamte dus als een positieve emotie, omdat het je gedrag reguleert en verbetert.

Taboe
Op schaamte ligt in de huidige samenleving vaak een taboe, omdat we zeker moeten zijn van onze acties. Een gevoel van minderwaardigheid is not done in onze cultuur. Hierom wordt schaamte vaak verborgen achter andere emoties, zoals agressie. Ook in gesprekken wordt het woord ‘schaamte’ vaak verbloemd met woorden als ‘gek’, ‘vreemd’ en ‘onzeker’. Ik stel echter voor om ons niet langer te schamen voor onze schaamte; het is heel gewoon en het maakt ons blijkbaar nog socialer ook!