Waarom raakt de een sneller verslaafd dan de ander?

Bij het opsteken van je eerste sigaret, heb je hoogstwaarschijnlijk geroepen er zeker van te zijn ‘nóóit verslaafd te worden’. Je eerste hijsen werden ook gevolgd door een intense hoestbui en je vond het alles behalve lekker. Ondanks dat iedereen inmiddels wel weet dat het slecht voor je is, is toch bijna een kwart van de Nederlanders boven de 18 jaar verslaafd aan roken. WRM raak je verslaafd? Niet alleen aan roken, ook aan chocola, alcohol, cannabis of harddrugs? En hoe komt het dat de een wel verslaafd raakt en de ander niet?

De verslaafde wordt vaak nog gezien als zwak of slecht, en niet als ziek. In de verslavingszorg wordt afhankelijkheid echter wel als een hersenziekte benaderd. In dit artikel wil ik ook op deze neurobiologische benadering ingaan. Hierin spelen twee belangrijke domeinen een rol: (1) structuren, circuits en processen die het ‘op beloning gerichte gedrag’ sturen en (2) structuren, circuits en processen die aan de basis liggen van zelfcontrolefuncties.

Om verslaafd aan iets te raken, is het van essentieel belang dat je in staat bent het belonende effect van het verslavende middel te ervaren. Dit wordt bepaald door de hoeveelheid dopamine die in je hersenen vrij komt. Eenvoudig gezegd komt het erop neer dat je twee soorten mensen hebt: zij waarbij dopamine makkelijk vrijkomt, en een groep waarbij dopamine moeilijk vrijkomt. Die eerste groep is in staat om plezier te beleven aan de gewone dingen in het leven, zoals een wandeling in de natuur. Zij hoeven niet op zoek naar sterkere vormen van beloning. De tweede groep kan pas beloning en blijheid ervaren, bij bijvoorbeeld het gebruik van drugs. Deze groep is gevoelig om drugs te gaan gebruiken, omdat zij een sterke behoefte hebben aan nieuwe prikkels die hen plezier (dopamine) geven.

Als je eenmaal begonnen bent, zijn er veranderingen in de hersenen (o.a. je geheugensysteem) die leiden tot het ontstaan van craving (hunkering) en een steeds groter belang dat aan het middel wordt gehecht. Daarbij kan de verslaving (deels) afhankelijk zijn van van de omgeving. In de psychologie spreken ze dan over ‘geconditioneerd leren’. Hierdoor kan er extra hunkering ontstaan als je in een omgeving bent die je in het verleden gekoppeld hebt aan het gebruik van drugs. Zo heb je op een terras meer zin om te roken, snak je met carnaval naar bier en verlang je bij een technofeest naar het gebruik van xtc of speed.

WRM kunnen we onszelf niet in de hand houden? Dat is het tweede domein waar het probleem ligt bij verslaving: de zelfregulatie. Dit is misschien wel het belangrijkste kenmerk van verslaving: doorgaan met gebruik ondanks dat je weet dat het negatieve gevolgen heeft. Het lijkt erop alsof de ‘rem- en controlefuncties’ van de hersenen het niet winnen van de aantrekkingskracht tot het middel. De prefrontale cortex is een hersengebied dat van bij het afwegen van voor- en nadelen en het onderdrukkken van impulsen. Bij verslaafden worden in deze regio afwijkingen gevonden.

Is dit nu een reden om onbeschaamd door te roken? Kan je jouw dopamine-ongevoelige hersenen als excuus gebruiken voor je verslaving? Dat is aan jou. Het is populair en gemakkelijk om de wetenschappelijke hype ‘wij zijn ons brein’ aan te hangen, maar een sterke persoonlijkheid en discipline kan deze verleidingen weerstaan. Waar een wil is, is een weg.