Geloof & Bijgeloof: Waarom wensen mensen elkaar ‘toitoitoi’?

In deze eerste editie van de rubriek Geloof & bijgeloof gaat het over bijgeloven in het theater. De theaterwereld kent er veel, maar een van de bekendste is toch wel de theateruitspraak: toitoitoi! Waar komt deze uitspraak vandaan? En vooral, waarom zeggen acteurs dit net vlak voordat ze het podium opgaan?

Toitoitoi, of toi-toi-toi, is een gangbare kreet in de theaterwereld en wordt gebruikt om iemand succes te wensen. De uitspraak komt uit het Jiddisch, een taal die in de Middeleeuwen ontstond en een mengsel is van Hoogduits en Hebreeuws, en zou de klanknabootsing zijn voor het afkloppen op ongeverfd hout. Zo kun je een situatie van zijn ‘gevaar’ ontdoen. Toitoitoi is dus een bezweringsformule waarmee het gevaar dat de voorstelling slecht zal gaan of de gedachte daaraan verdwijnt.

Toitoitoi wordt oorspronkelijk voorafgegaan door het Duitse woord Unberufen/unbeschriejen wat letterlijk ‘onaangeroepen’ of ‘onbejammerd’ betekent. In Duitsland zelf zeggen Duitse acteurs Hals- und Beinbruch als ze elkaar succes wensen, wat zoiets betekent als ‘breek je nek en been.’ Deze uitspraak is ontstaan tijdens de Tweede Wereldoorlog en komt voort uit een Luftwaffe- slang waar piloten elkaar succes wensten voor een vlucht. Waarschijnlijk is dit een verbastering van de Hebreeuwse zegening ‘hatzlakha u-brakha’, wat ‘succes en zegening’ betekent. Vanuit de Joodse en Duitse gemeenschap in de Verenigde Staten is de uitspraak verengelst in ‘break a leg’. Over deze kreet zijn de meest uiteenlopende theorieën, bijvoorbeeld dat ‘to break a leg’ archaïsche straattaal is voor buigen uit hoffelijkheid naar het publiek, door de ene voet achter de andere te zetten en je knie te ‘buigen’ lijkt het alsof je je been ‘breekt’. Een Griekse theorie is dat in plaats van klappen, het publiek met zijn voeten op de grond stampte en wanneer zij dat lang genoeg deden zij hun benen zouden breken. Een Romeinse theorie is dat in tijde van de Oude Romeinen gladiatoren de uitspraak ‘quasso cruris’ naar elkaar riepen en daarmee elkaar succes wensten en de ander alleen kreupel zouden maken door een been te breken. Nog een theorie is dat  acteurs zouden buigen om het geld op te rapen die het publiek naar ze toe gooit en als je het heel goed doet ‘een been zou breken’. Maar de meest bizarre theorie is toch wel die over de acteur John Wilkes Booth, die in zijn dagboek claimde dat hij zijn been brak toen hij het podium opsprong om proberen ‘weg te vliegen’ na het vermoorden van president Lincoln in het Ford’s theater. In dit geval bedoelt men met ‘break a leg’ dat men een memorabele voorstelling in het geheugen achterlaat.

Voor zover het waarom-verhaal van de toitoitoi. Vergeet daarnaast niet dat je in het theater niet mag fluiten, want dan zit je binnen de kortste keren zonder werk, zo zegt het bijgeloof. Mocht je per ongeluk toch een fluittoon in een theater produceren, verlaat dan de zaal en draai driemaal om je eigen as!