Waarom lijkt het soms alsof we vallen wanneer we bijna slapen?

Iedereen kent het wel. Je ligt in bed, probeert in slaap te komen en ineens val je ergens vanaf of in een groot zwart gat en schrik je wakker. Het is mij wel eens gebeurd dat ik me een flinke blauwe plek heb getrapt en mensen om me heen zich rotschrokken, omdat ik op de bank in slaap was gevallen en daardoor tegen de tafel trapte. Waarom hebben wij dat gevoel eigenlijk, dat we denken te vallen als we bijna slapen?

Hypnagoge schok
Dit heeft te maken met begrip dat myoclonus genoemd wordt. Myoclonus treedt vaak op tijdens de slaap en dan hebben we het over een slaapstuip of hypnagoge schok. Het is een onwillekeurige stuiptrekking van een spier of spieren die plaatsvindt op het moment tussen dat je wakker bent en dat je slaapt. Deze schokken zijn heel normaal, de meeste mensen zijn er dan ook bekend mee. Uit een interview met Ysbrand van der Werf met de Volkskrant blijkt dat er weinig wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar deze hypnagoge schokken. Er zijn wel verschillende theorieën over deze schokken en hiervan worden er nu twee aangekaart.

Hersendelen vallen na elkaar in slaap
Ysbrand van der Werf, werkzaam bij de slaap- en cognitiegroep van het Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen, stelt dat er niet zoiets bestaat als een aan- en uitknop voor onze hersenen. Volgens hem vallen de hersendelen na elkaar in slaap. Het proces loopt elke dag weer wat anders, het is namelijk afhankelijk van wat je die dag gedaan hebt en wat je hebt meegemaakt. Als je echt heel moe bent, kan het ook zijn dat alle hersendelen tegelijk in slaap vallen. Van der Werf: ‘Als je in slaap doezelt, verslappen je spieren en dat registreer je in een ander deel van de hersenen, dat mogelijk nog niet slaapt. In een reflex span je dan al je spieren aan.’ Van der Werf vindt het gevoel van gewichtsloosheid of het vallen in een zwart gat nog het meest fascinerend. Volgens hem is het ook mogelijk dat je, nadat je wakker bent geschrokken, een reconstructie maakt met je hersenen. Zo zou je niet denken dat je echt viel, maar dit verhaal bedenk je erbij om het verhaal in jouw gedachten kloppend te maken. Het is dus nog niet duidelijk wat deze ‘val’ veroorzaakt en hier zal dus meer onderzoek naar gedaan moeten worden.

Reticular activating system versus ventrolateral preoptic nucleus
Tom Stafford is een docent psychologie en cognitieve wetenschap aan de Universiteit van Sheffield in Engeland. Volgens hem zijn deze schokken een teken dat het motorische systeem nog steeds controle kan uitoefenen over het lichaam wanneer de slaap het lichaam overneemt. Er is volgens hem ook geen aan- en uitknop in onze hersenen, maar er zijn twee verschillende systemen die gebalanceerd tegenover elkaar staan in een dagelijkse ‘dans’. Het ene systeem is een netwerk van zenuwcellen en wordt ook wel het reticular activating system genoemd. Wanneer dit systeem actief is, zijn we wakker. Daarnaast hebben we ook de ventrolateral preoptic nucleus. Dit systeem drijft de slaperigheid. Het ene systeem neemt de controle over van de ander wanneer een persoon overgaat van wakker zijn naar slapen. Wanneer de ventrolateral preoptic nucleus de strijd wint van het andere systeem, zal de slaap invallen. De controle over het lichaam is echter nog niet helemaal voor bij en volgens Tom Stafford zijn de hypnagoge schokken de laatste tekenen van de normale motorische controle die we overdag hebben.

Onderzoek
Uit bovenstaande blijkt dat het nog niet helemaal duidelijk is waarom we deze schokken nou voelen. Hier zal dus nog meer onderzoek naar moeten worden gedaan. Maar, je weet nu in ieder geval wel meer over waarom je soms ineens wakker schrikt en dacht in een zwart gat te vallen en dat het niet zo ernstig is als je in eerste instantie dacht. Dit betekent dat je straks weer rustig kunt gaan slapen.