Waarom mensen met een psychische stoornis ook gewoon mensen zijn

Gek. Raar. Gestoord. Eng. Gevaarlijk. Koekoek. Niet helemaal honderd. In de volksmond gebruiken we dit soort termen doorgaans om mensen aan te duiden die zich abnormaal gedragen. Nou ben ik sowieso geen fan van labels plakken en mensen in hokjes duwen, maar ik vraag mij ook af of er iemand is die mij precies kan uitleggen wat dan precies ‘abnormaal’ gedrag zou zijn en wanneer je dus ‘normaal’ bent. Die grens is zeer subjectief als je het mij vraagt. Toch wordt hij al eeuwenlang door de grote meute, maar ook door psychiaters kaarsrecht getrokken wat leidt tot een stigmatisering van mensen met een psychische stoornis. Dit gaat soms zo ver dat deze mensen geïsoleerd worden van onze samenleving. Als iemand bijvoorbeeld op straat verward loopt te schreeuwen, dan lopen we er met z’n allen toch met een boogje omheen. Ook het vinden van een baan of het opbouwen van een sociaal leven is vaak moeilijk wanneer je eenmaal gediagnostiseerd bent met een psychische aandoening. Opmerkelijk vind ik daarnaast de drang om ‘anderen’ te willen genezen met pillen en therapieën. Zeker wanneer je je bedenkt dat niet iedereen hier op zit te wachten. Sommigen zien hun aandoening als onderdeel van wie ze zijn. WRM staan er anno 2014 dan toch nog velen huiverig tegenover deze afwijkende persoonlijkheden en worden stigma’s tegen beter weten in nog in stand gehouden?

.

Krankzinnig
Zoals dat vaak opgaat voor vele vooroordelen, zijn ze zo hardnekkig omdat ze al jaren, zo niet eeuwen van mens op mens worden overgedragen. Zo zijn mensen met mentale problemen door de geschiedenis heen altijd al anders behandeld, buitengesloten en zelfs geterroriseerd. Er is een tijd geweest dat abnormaal gedrag werd gezien als een teken van bezetenheid door demonische geesten of als hekserij. De brandstapel was dan onvermijdelijk. Maar vergeet ook niet de verhalen uit Bedlam, het beruchte gekkenhuis in Londen, waar in de 17^de eeuw mensen met een psychische stoornis werden gezien als ongevoelige wilde dieren. Patiënten werden daar hardhandig in toom gehouden en het gewone volk werd zelfs toegestaan om in ruil voor een penny de inzittenden te bezichtigen als een vorm van leedvermaak. Ondanks dat de omstandigheden in psychiatrische inrichtingen in de eeuwen daarna aanzienlijk zijn verbeterd, heeft het lang geduurd voordat we definitief zijn afgestapt van inhumane behandelmethodes. De misplaatste opvattingen zijn echter gebleven.

Wij-zij mentaliteit
‘Normale’ mensen hebben namelijk de neiging om individuen met een psychische aandoening vanuit een onderbuik gevoel als anders te zien. Mensen vinden ze instinctief onvoorspelbaar en gewelddadig zonder daar altijd duidelijke redenen voor de hebben. Vanuit de sociale psychologie, die zich bezig houdt hoe mensen zich tot verhouding van elkaar gedragen, wordt deze wij-zij mentaliteit verklaart door de in-group/out-group theorie. Deze theorie stelt dat mensen constant bezig zijn om een sociale identiteit hoog te houden. Hiervoor associëren wij ons vaak met anderen op basis van bijvoorbeeld ras, geslacht, cultuur en/of religie. We stoppen onszelf als het ware in hokjes met mensen die op ons lijken. Als we iemand tegenkomen die we niet kunnen voorspellen omdat hij/zij zich anders gedraagt dan wijzelf en onze omgeving, zullen we diegene zien als deel van een out-group. Negatieve associaties zouden volgens deze theorie dus ontstaan door een algemeen gevoel van bedreiging waardoor anders gedragende mensen een gevoel van alertheid en angst bij ons oproept. Maar niet alleen onze sociale identiteit zorgt ervoor dat ‘anderen’ buiten de boot vallen. Met de komst van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders of kortweg de DSM, is ook de medische wereld met labels aan de haal gegaan. Deze psychische bijbel wordt door psychiaters wereldwijd gebruikt om onder anderen aandoeningen als depressiviteit, schizofrenie, bipolaire stoornis, autisme en angststoornissen te diagnosticeren. Het feit alleen al dat er sprake is van een diagnose, maakt een individu tot een patiënt wat indirect impliceert dat iemand ‘anders’ is dan de rest. Maar ook hier is de DSM ook vooral gericht op het afbakenen van aandoeningen terwijl in de praktijk blijkt dat er nuances bestaan in symptomen en dat symptomen tussen stoornissen kunnen overlappen.

Here’s Johnny!
Dat stigma’s rijkelijk worden gevoed door de media en niet te vergeten verscheidene films, maakt het extra moeilijk om taboes en vooroordelen te verbreken. Ik bedoel, wie krijgt geen kippenvel bij de gedachte van Jack Nicholson en zijn rol in ‘The Shining’ of van Anthony Hopkins als Hannibal. Toch moeten we beseffen dat beelden die in dit soort films geschetst worden, gebaseerd zijn op stereotypen en niet altijd kloppen met de werkelijkheid. Symptomen worden door door elkaar gebruikt of onterecht aangedikt. Zo is niet elke schizofreen een manipulatieve psychopaat en kunnen velen ondanks hun aandoening prima functioneren in onze samenleving zolang zij daarin de juiste begeleiding krijgen. Om een realistischer beeld te schetsen wordt er tegenwoordig vooral vanuit de neurowetenschap geprobeerd om psychische aandoeningen anders te benaderen. Het normaal/abnormaal standpunt lijkt daar steeds meer plaats te maken voor het idee dat psychische aandoeningen als menselijke variatie gezien zouden kunnen worden. Zeker nu bekend is dat ook ‘normale’ mensen kleine afwijkingen kunnen hebben in het brein met het verschil dat deze zich subtieler manifesteren waardoor ze niet zodanig als full-blown psychoses, driftbuien of manische aanvallen herkent worden. We zouden dus veel meer in een spectrum van persoonlijkheden moeten denken in plaats van in hokjes.

Toch wil ik hier niet mee zeggen dat we mensen met een psychische aandoening maar helemaal niet meer moeten behandelen om ze in hun waarde te laten. Sommigen hebben namelijk wel degelijk last van hun aandoening bij het normaal dagelijks functioneren waarvan ook hun omgeving de dupe is. De vraag is alleen of het nodig is om pillen voor te schrijven die dit soort mensen veranderen in compleet andere personen. Hoe had de wereld er bijvoorbeeld uitgezien als we Lincon, Beethoven, van Gogh, Newton of Dickens Lithium hadden voorgeschreven? Waren deze individuen dan even briljant geweest? Ik vraag me af of zij überhaupt ooit als ‘gek’ gezien zijn. Het zou goed zijn als ‘normale’ mensen daarom zouden afstappen van hun abnormale overtuigingen en meer  ruimte zouden bieden aan bijzondere persoonlijkheden.