Waarom zijn interraciale relaties in Zuid-Afrika nog steeds taboe?

De regenboognatie, zo wordt Zuid-Afrika doorgaans genoemd. Een natie met minstens net zoveel etniciteiten als de regenboog in kleuren toont. Een natie waarvan de gemixte melange aan inwoners vreedzaam naast en met elkaar zou moeten leven. De droom, wens en hoop van Zuid Afrika’s held Nelson Mandela. Maar hoeveel is daar in het post-apartheid tijdperk nu eigenlijk van terecht gekomen? Naast elkaar, wellicht…maar ook werkelijk met elkaar? En WRM draaien nog steeds alle hoofden afkeurend om als er een interraciaal koppeltje hand in hand op straat loopt?

Apartheid: het ‘verschillend zijn’
Om tot de kern te komen moeten we allereerst een terugblik werpen op het apartheid systeem dat van 1948 tot 1990 in Zuid-Afrika van kracht was. Een vorm van rassensegregatie dat voornamelijk de zwarte inwoners jarenlang in een ijzeren greep heeft gehouden. Het begon allemaal met een klein groepje blanke kolonisten* die de macht in handen wist te krijgen. Uit angst voor het verzet van de zwarte bevolking, die ruim in de meerderheid was, voerden deze blanke kolonisten een tal van racistische wetten in die de vrijheid van de zwarte bevolkingen sterk beperkte.

Vanaf 1948 werd rassendiscriminatie geïnstitutionaliseerd in Zuid-Afrika. Op ieder mogelijke manier werd ervoor gezorgd dat blanke en zwarte Zuid-Afrikaanse burgers gescheiden van elkaar leefden. Zo was het onder andere verboden voor een blanke man om met een zwarte vrouw te trouwen en andersom. Zelfs het aangaan van een seksuele relatie met iemand van een ander ras was destijds strafbaar. Verder kreeg de zwarte bevolking de slechtst betaalde banen aangeboden, hadden zij geen recht op onderwijs en mochten zij alleen in bepaalde delen van het land wonen. Na een lange aanhoudende strijd wist Nelson Mandela na 27 jaar gevangenschap op Robben eiland, met zijn partij ANC aan de macht te komen. Uiteraard stond het afschaffen van de apartheid torenhoog op zijn prioriteitenlijst, en zo geschiedde…

Getting personal
In 2008 had ik zelf het geluk het prachtige Zuid-Afrika als student eens goed onder de loep te nemen. Ik kwam alleen niet terecht in het alom bekende Kaapstad, Durban of Johannesburg. Nee, ik kwam terecht in een stad die de fabelachtige naam Bloemfontein draagt. Recht in het hart van het Zuid-Afrikaanse binnenland. Een stad waarvan zo’n 43 procent van de inwoners uit blanken en kleurlingen bestaat. Alhoewel ik zeker niet de enige buitenlander was, is het nou niet bepaald een plek die wordt bedolven onder de toeristen. Mijn eerste indrukken van deze stad waren alles behalve regenboognatie material. Te beginnen bij het gescheiden onderwijs systeem; niet op ras maar op taal. Afrikaanse les en hostels voor de blanken en kleurlingen, en Engelse les en hostels voor de zwarten. Een scheiding met een wat nare ondertoon.

De scheiding tussen blanke en zwarte Zuid-Afrikanen, zoals ik hem ervaren heb, beperkte zich alleen niet tot het onderwijs systeem. Bijna dagelijks werd ik geconfronteerd met de kloof tussen zwart en blank. Zo weigerde een aantal blanke Zuid-Afrikaanse medestudenten om Engels tegen mij te praten (dat is de taal van de ‘kaffers’), werden de autobanden van mijn Duitse (blanke) huisgenootje lek gestoken omdat zij een zwart vriendje had, en laaiden gesprekken over de omgang tussen blanken en zwarten uit op felle, emotionele discussies met een pessimistisch smaakje. Een harmonieuze verzoening tussen blank en zwart leek mij toen al erg ver weg. Als uitwisselingsstudent moest ik me daar 5 maanden in berusten, als een vreemde eend in de (campus) bijt, zwevend tussen zowel de groepen blanke als zwarte Zuid-Afrikaanse studenten.

De tijd slijt?
Een experiment uitgevoerd door 3onderzoekt toont op beeld aan hoe gevoelig interraciale liefdesverhoudingen nog steeds liggen in Zuid Afrika; hoe blanken nog steeds op hun eigen ‘eilandjes’ wonen; en hoe er gedacht wordt over de toekomst van de ooit zo bejubelde regenboognatie. De blanke Anne-mar loopt voor 3onderzoekt samen met haar zwarte fake lover Mali hand in hand door de verschillende wijken van Kaapstad. Wat blijkt, er was werkelijk bijna geen persoon op straat die niet minstens twee keer omkeek. Alhoewel er best wat Zuid-Afrikanen vrij positief reageerden op dit zogenaamde interraciale koppeltje, vond een even groot aantal het maar een slecht idee of gewoonweg schokkend. Deze laatste groep vindt dat het niet zo hoort, een blanke vrouw met een zwarte man of andersom. Zo antwoordde een blanke dame op leeftijd: “I don’t think you should marry an African. They come from the bush, you know.” Maar ook niet alle zwarte Zuid-Afrikanen stonden te juichen toen Anne-mar en Mali verliefd voorbij wandelde. Een enkeling gaf zelfs aan zich er beledigd en geërgerd door te voelen gezien de gevoelige geschiedenis. Hoe kun je nu met een blanke samen zijn nadat ze ons, zwarte Zuid-Afrikanen, jarenlang onderdrukt hebben?

Ergens is het ook onlogisch dat we verwachten dat een bevolking zo’n aangrijpende periode na slechts 24 jaar zomaar uit het collectieve geheugen kan wissen. Het overgrote deel van de Zuid-Afrikaanse burgers heeft de apartheid zelf nog meegemaakt. Jarenlang hebben deze mensen een leven geleid waarin de blanke bevolking bovenaan de ladder schitterde en minachtend op de zwarte bevolking neerkeek die ergens onderaan bungelde en van hun fundamentele rechten was beroofd. De blanke Zuid-Afrikanen moeten een manier zien te vinden om te leren omgaan met het verlies van hun bevoorrechte positie en de zwarte bevolking te accepteren als gelijken. Terwijl de zwarte Zuid-Afrikanen een manier moeten zien te vinden om de blanken te vergeven voor het leed wat hen is aangedaan. De apartheid is op papier dan wel verleden tijd, het leeft nog steeds voort in de hoofden en harten van de mensen. Er zullen generaties overheen gaan voordat de Zuid-Afrikanen deze gevoelige kwestie een plekje hebben kunnen geven. Pas dan kan er überhaupt gehoopt worden op een realisatie van de regenboognatie zoals was bedoeld door Nelson Mandela.

* Lees: slechts 14% van de totale Zuid Afrikaanse bevolking.