Waarom werken economische modellen niet altijd?

Vandaag een stukje zelfkritiek vanuit mijn perspectief op Homo Sapiens, de “wijze” mens. Jazeker, sapiens, de Latijnse vertaling voor “wijs”. Grappig dat in een tijd van bijgeloof, slavernij, aderlating en zelfs ruilhandel de mens als alwetende wordt bestempeld. Alhoewel hij een grote bijdrage leverde aan de taxonomie, was een power-nap tussen de prammen van een Zweedse hofdame geen verkeerd idee geweest. Carolus Linnaeus; zelfs 230 jaar na jouw dood is de mens wat mij betreft niet wijs te noemen. Hoe kunnen we onszelf immers wijs noemen als wij ons laten leiden door incomplete economische modellen en er door ons eigen toedoen een vreselijke onbalans tussen welzijn en welvaart op aarde bestaat?

Het overgrote deel van Homo sapiens – de “wijze” mens volgt vandaag de dag de richtlijnen die (macro) economische modellen en geprojecteerd gedachtegoed (lees: media) voor ons opstellen. Dit omdat we van jongs af aan geleerd worden welvaart boven welzijn te plaatsen, omdat welzijn in ons westers gedachtegoed haast vanzelfsprekend lijkt. Wij wijzeriken hebben macro-economische modellen opgesteld die veelal op een rationele keuzetheorie gebaseerd zijn, terwijl de mens bij het maken van een keuze zowel rationeel als irrationeel aangestuurd wordt. Als je bedenkt dat zelfs onze (politieke) besluitvorming aan de hand van deze economische modellen wordt bepaald, kan men dus stellen dat de leidraad van onze samenleving op niets meer dan lucht gebaseerd is. Jazeker, ook onzer alom geprezen “democratie” heeft als voorwaarde het voldoen aan de voorspellingen van onze economische modellen, want wat geen geld genereert, daar wordt immers niet in geïnvesteerd. Ook in de wereldwijde zorg zijn economische modellen leidend voor de afzet van primaire levensbehoeften als geneesmiddelen. Zo sprak de CEO van Bayer, de (helaas) Nederlandse Marijn Dekkers, over de beschikbaarheid van een medicijn tegen kanker onlangs; ”We didn’t develop this medicine for Indians. We developed it for western patients who can afford it.”

We slagen er met onze economische modellen regelmatig in de plank compleet mis te slaan bij de bouw van onze boomhut des levens. Daarbij weigeren we ook nog eens een voorbeeld te nemen aan dat waar wij onderdeel van zijn; moeder Natuur. In tegenstelling tot onze modellen gaat moeder Natuur wat vernuftiger te werk. Haar werk is netjes samen te vatten in één enkel begrip: “balans”. Als we op macroniveau een kijkje nemen naar de systemen hier op aard, zien we haar balans in de vorm van cycli. Daar waar de mens in korte tijd produceert en consumeert, doet moeder Natuur het anders. Zij produceert om te produceren, wat resulteert in een oneindige productieketen zonder afvalstoffen in de vorm van verschillende cycli die zowel op korte als lange termijn functioneert. Nu hoef je geen fysicus te zijn om dit principe te begrijpen; bedenk maar gewoon dat alle organismen die ooit op deze aardbol bestaan hebben, zichzelf uit één en dezelfde waterbron hebben ontwikkeld.

Nu vraag je jezelf af: “Maar wat is je punt dan? WRM vergelijk je onze economische modellen met natuurlijke cycli?!” Nou, economische modellen zijn vandaag de dag sturend voor ons gezamenlijk gedrag, de mens als geheel kan niet zelf meer bepalen wat hier op aard gebeurt. Zelfs politieke besluitvorming wordt bepaald en begeleid door (macro) economische modellen. Ik had hier geen problemen mee gehad ware het dat deze modellen rekening hielden met ons algehele wezen en daarmee dus ook irrationaliteit. Moeder natuur daarentegen, heeft al haar karaktereigenschappen in haar cycli geïntegreerd; elke actie heeft immers een gelijke tegenreactie. De modellen die hierop gebaseerd zijn, gaan niet enkel van één kant uit zoals we dat in de economie wél doen. Het is de bedoeling van een model dat deze een versimpeling van de werkelijkheid is, maar de harde werkelijkheid is dat onze keuzes economisch gezien niet altijd rationeel zijn.

Al met al zijn we nog niet gedoemd, de oplossing ligt namelijk bij de integratie van sociale- of gedragswetenschappen in de economische wetenschappen welke we gedragseconomie noemen. Gedragseconomen zijn het antwoord op de prangende vraag naar balans in onze modellen. De Indiase gedragseconoom Amartya Sen heeft hier o.a. met zijn kritiek op de rationele keuzetheorie een grote bijdrage geleverd aan onze lange zoektocht naar balans.