Waarom we liever niet naast een vreemde in de bus gaan zitten.

Mensen zijn soms bijzonder ongemakkelijke wezens. Op de zeldzame momenten dat ik me in een bus bevind, is het altijd mooi om te zien wanneer er iemand instapt. Na het vertrouwde, goedkeurende bliepje van de inchecksensor zoeken haastige ogen altijd naar een plekje om te zitten. Iets bizars gebeurt er wanneer er nergens meer twee stoelen naast elkaar vrij zijn en er niets anders op zit dan naast een onbekende te gaan zitten: sommige mensen blijven dan liever staan. Andersom gebeurt er ook iets vreemds. Ik heb wel eens de rebelse neiging om toch naast iemand plaats te nemen in een zo goed als lege bus. Gewoon omdat het kan. De eerste reactie van de ander is dan om zichzelf zover mogelijk van mij af te bewegen door ongemakkelijk op te schuiven en zich zowat tegen het raam te duwen. De neiging om dan mee op te schuiven onderdruk ik altijd maar, om niet helemaal als een engerd voor de dag te komen. Ik vraag mij dan wel altijd af WRM mensen zich zo ongemakkelijk voelen rondom vreemden. We bijten elkaar niet. Of toch wel?

Van mij
Ieder mens heeft een bepaalde perceptie van persoonlijke ruimte. Niet alleen kan het verstikkend zijn als anderen zich in jouw privézaken mengen, maar ook in een meer letterlijke zin van het woord hechten we veel waarde aan de ruimte in onze directe omgeving. De Amerikaanse antropoloog Edward Hall heeft in de jaren zestig intensief onderzoek gedaan naar dit fenomeen en heeft daarin de persoonlijke ruimte in vier verschillende categorieën kunnen onderscheiden. Allereerst beschreef hij de zogenaamde intieme ruimte, waarin alleen familie, goede vrienden en huisdieren mogen komen. Daarna heb je de privéruimte, die gereserveerd is voor vrienden en kennissen, gevolgd door de sociale ruimte voor mensen die je net leert kennen of totale vreemden. Ten slotte is er de publieke ruimte, die open is voor iedereen. Hoe ver deze type ruimtes reiken, verschilt per persoon en is afhankelijk van een aantal belangrijke factoren. Zo zijn er verschillen die ontstaan door context en cultuur. In een volle bus bijvoorbeeld lijken mensen namelijk juist blij als er ergens nog een plekje is. En wie er naar een willekeurig Zuid-Amerikaans land gaat, zal merken dat de bussen daar zo klein zijn dat het allemaal niet meer uitmaakt wie naast wie zit.

Angstzaaier
Ongeacht de afstand voelt het overschrijden van de persoonlijke ruimte door een vreemde voor iedereen toch oncomfortabel. Neurowetenschappers vermoeden dat dit gevoel evolutionair is ontstaan via de amygdala, een hersenstructuur die verantwoordelijk is voor het controleren van angst en het verwerken van emoties in het algemeen. Het is activiteit van de amygdala die je ervan weerhoudt om dichtbij iemand te komen die je wellicht een oog uit zal steken. Een belangrijke aanwijzing voor een mogelijke rol van de amygdala is afkomstig van een studie naar een persoon wiens amygdala niet goed functioneerde. Deze vrouw meldde er geen problemen mee te hebben om neus aan neus te staan met de onderzoeker, terwijl proefpersonen met een normale amygdala hier wel kriebelig van werden. Natuurlijk is het zo dat we geen conclusies moeten trekken uit de resultaten van één persoon, maar het levert mogelijk wel een bijdrage aan onderzoek naar bijvoorbeeld autisme, waarbij patiënten veelal ook kampen met een anders functionerende amygdala.

Laten we in ieder geval met z’n allen besluiten om niet in angst te leven en minder naar onze amygdala te luisteren. Want eerlijk is eerlijk: we gaan echt niet dood aan een beetje persoonlijk contact met de buitenwereld.