Waarom moet elke amateurfilosoof Hollywoodblockbusters kijken?

X-Men: Days of Future Past of The Amazing Spider-Man 2? Dat was de keuze die ik van mijn vrienden voorgeschoteld kreeg. Eigenlijk vond ik ze allebei niet de moeite waard om voor naar de bioscoop af te reizen. Ik was van plan om de zoveelste film rondom een groep uitgekauwde superheldenpersonages geruisloos aan mij voorbij te laten gaan. Ik werd pardoes als ‘Sjaak Afhaak’ bestempeld.

De mislukte poging om een bioscoopbezoek te plannen leidde tot een momentje van zelfreflectie: ben ik nou echt zo’n elitaire azijnzeikerd die zich (ten onrechte) te goed voelt voor mainstream bioscoopfilms? Het antwoord is ja. Het wegzetten van Hollywoodblockbusters als onbelangrijke niemendalletjes is onterecht. Kijk met een andere bril naar superheldenfilms en je ziet hoe Hollywoodfilms op verdekte wijze zijn doordrenkt met ideologie.

Hoge en lage cultuur
‘Over smaak valt niet te twisten!’ Zo luidt het meest gebruikte argument om clichématige Hollywoodproducties te verdedigen. Onzin. Deze maand promoveert UvA socioloog Maarten van den Haak op de perceptie van hoge en lage cultuur. Van den Haak stelt dat er nog steeds een vrij grote consensus bestaat over onderscheid tussen hoge en lage cultuur. Mensen komen tot een cultuurhiërarchie op basis van de graadmeters authenticiteit, originaliteit en commercialiteit. De waarneming dat mensen nog steeds geneigd zijn om cultuur op een graduele schaal van hoog naar laag te positioneren laat zien dat over smaak wel degelijk te twisten valt: de gemiddelde superheldenfilm is over het algemeen flinterdun, onorigineel en absurd commercieel en behoort daarom (volgens mij) tot de lagere cultuur.

Hoewel Spider-Man in de onderste regionen van de cultuurranglijsten bungelt is het wel degelijk de moeite waard om er naar toe te gaan. Cultheld, filosoof en psychoanalist Slavoj Zizek laat zien WRM en hoe elke amateurfilosoof naar ‘slechte’ Hollywoodblockbusters zoals Spider-Man moet gaan kijken.

Zizek, Hollywood en ideologie
Volgens het postmodernisme leven wij in een postideologische wereld. Ideologie staat in onze maatschappij niet meer ter discussie en is daarom niet meer aanwezig. Zizek bestrijdt dit en stelt dat we omringd zijn door ideologisch doordrenkte cultuur. Hij maakt dit aantoonbaar door Hollywoodblockbusters te analyseren. De ideologische veronderstellingen die ten grondslag liggen aan Hollywoodfilms zijn zo algemeen geaccepteerd dat ze niet opvallen. Ideologie is op subtiele wijze aanwezig. Hollywood wordt door Zizek bestempeld als ‘één van de meest krachtige ideologische fabrieken in het huidige medialandschap.’ In plaats van een tijdelijke en entertainende ontsnapping uit de werkelijkheid is de bioscoop eigenlijk een plek waar de kijker onbewust wordt duidelijk gemaakt hoe hij de werkelijkheid moet interpreteren.

Door mensen met een andere blik naar films te laten kijken probeert Zizek ons bewust te maken van de ideologie die daarin verscholen zit. In dit kader zijn Zizek’s documentaires The Pervert’s Guide to Cinema en The Pervert’s Guide to Ideology absolute aanraders. Het is misschien vrij zware kost, maar een investering voor de toekomst: na het kijken van de documentaire is geen superheldenfilm meer hetzelfde. Na Zizek wordt een clichématige Hollywoodproductie een intellectuele uitdaging. Zizek analyseert bijvoorbeeld op een verhelderende manier de Batman-film The Dark Knight Rises. In een aantal minuten belicht hij de ideologische beladenheid van deze stripverfilming. Volgens Zizek zit er in de film een reactionaire boodschap verscholen: het huidige systeem is misschien niet rechtvaardig, maar als je het probeert te veranderen wordt alles veel erger. De personificatie van ‘veel erger’ is in dit geval de schurk van de film (Bane).

WRM zijn Hollywoodblockbusters interessant? WRM moeten we met zijn allen wél naar Spider-Man gaan kijken? Omdat een superheldenfilm laat zien hoe ideologie in onze cultuur is verankerd. Hollywood is een ideologische machine. Zizek ontmantelt die met behulp van instrumenten uit de psychoanalyse. Door de 3D bril in te ruilen voor de kritische bril van Zizek krijgt elke Hollywood film opeens weer diepgang. Reden genoeg om een bioscoop te bezoeken.

Bronnen:
The Pervert’s guide to Cinema (2006), Sophie Fiennes & Slavoj Zizek
The Pervert’s Guide to Ideology (20 12), Sophie Fiennes & Slavoj Zizek
Zizek and the Media (2010), Paul A. Taylor