Waarom geeft Ritalin onze hersenen een boost?
Omdat uitstellen iets is waar ik bijzonder goed in ben, komt het regelmatig voor dat ik zo vlak voor het einde van het semester alle taaie tentamenstof in een (te) kort tijdsbestek als een gek moet doorwerken. Een luidruchtig studentenhuis is in zo’n situatie geen optie en dus besluit ik dan vaak om mijzelf op te sluiten in de universiteitsbibliotheek. Het is bijna wonderlijk hoe de UB in aanloop van de tentamenperiodes iets wegheeft van een overlevingsbunker. Iedereen staat om half 9 ’s ochtends stipt voor de deur om niet eerder dan sluitingstijd naar buiten te lopen. Ik installeer mijzelf aan een tafel die vol staat met voedselpakketten, blikjes red bull, laptoppen, schrijfblokken, artikelen en boeken. Terwijl iedereen om mij heen geconcentreerd boven zijn studiemateriaal hangt, is bij mij de concentratie soms ver te zoeken. Facebook lonkt en ik word afgeleid door iedere willekeurige gedachte. Ik wens op dat soort momenten vurig dat er een manier bestaat om gefocust te blijven. En die is er.
In de wandelgangen is al lang gefluisterd dat pillen zoals Ritalin de concentratie verhogen en slaperigheid tegen gaan. Ideaal voor wie een nachtje wil doorhalen om die ene deadline te halen. Vooral in de Verenigde Staten heeft dit gerucht zich onder jongeren snel verspreid. Er zijn verontrustende cijfers bekend gemaakt van het niet-medisch gebruik van Adderall (het grote zusje van Ritalin) onder de Amerikaanse studenten. Zelfs op top universiteiten kan de illegale handel van een potje Adderall tijdens tentamenperiodes een Amerikaanse student maar liefst 600(!) dollar opleveren. Dat middelen zoals Ritalin zo populair zijn, moet een indicatie zijn dat de geruchten een kern van waarheid hebben. Voor mij genoeg reden om mijzelf af te vragen WRM Ritalin onze hersenen dan een boost geeft. Plus als Ritalin zo goed zijn werk doet, WRM blijft het gebruik van Ritalin als slimme pillen dan nog zo’n taboe?
Dat ik niet de enige ben die geboeid is door dit onderwerp, blijkt wanneer ik op de Google zoekpagina het woordje Ritalin in typ. Als een dode walvis die open wordt gemaakt, krijg ik een explosie van artikelen, columns, opiniewebsites, documentaires en voorlichtingspagina’s over mij heen. Het is duidelijk dat dit ene medicijn veel stof heeft doen opwaaien. Maar voordat ik mij waag in die maatschappelijke discussie, ben ik natuurlijk allereerst geïnteresseerd in wat Ritalin precies met onze hersenen doet.
Dope
Wie mijn vorige artikel heeft gelezen, herinnert zich vast nog dat de cellen waar onze hersenen uit bestaan, ook wel neuronen, met elkaar kunnen communiceren. Dit doen ze door middel van signalen. En nee, geen rooksignalen maar chemische stofjes zorgen er als postbodes voor dat het bericht van de ene neuron naar de andere wordt doorgegeven. Deze stofjes worden ook wel neurotransmitters genoemd. Dopamine is een neurotransmitter die kampioen is in het doorgeven van berichten. Zeker als het gaat om berichten die ons brein vertellen wat onze doelen zijn en welke informatie uit onze omgeving nuttig is om die doelen te bereiken. Met doelen bedoel ik hier overigens niet het soort doelen als in ‘ik wil later rijk worden’, maar meer concrete doelen zoals ‘ik wil de stoel pakken’. Het is van belang dat er genoeg dopamine op pad gaat om boodschappen correct over te dragen. Een deel van de dopamine moleculen wordt vrijwel direct weer terug gestuurd en opgenomen door het neuron die ze heeft afgegeven. Soms gaan deze processen echter mis.
Hoezo hyperactief?
Een tekort aan dopamine heeft tot gevolg dat de verzonden boodschap niet goed over komt. Dat is wat er gebeurt bij ADHD patiënten. Aanwezige dopamine moleculen kunnen door een tekort aan collega’s hun werk niet goed doen. Processen in het brein die er normaal voor zorgen dat we onze aandacht en motivatie kunnen focussen op specifieke aspecten in onze omgeving, worden daardoor slecht aangestuurd. Het brein van ADHD patiënten krijgt dus te veel informatie binnen waarvan het niet weet wat het daarmee moet. Omdat we daarnaast heel blij worden van loslopende dopamine moleculen, heeft een dopamine tekort ook tot gevolg dat we minder zin hebben om bepaalde taken uit te blijven voeren. Alles wordt na een paar seconden dood saai. Deze gevolgen uiten zich vaak in onrust, impulsiviteit, stemmingswisselingen en driftbuien. Om als het ware de rem er weer op te gooien, krijgen ADHD patiënten Ritalin voorgeschreven.
Tunnelachtige focus
Ritalin valt onder de categorie breinboosters die de werkende stof Methylfenidaat bezitten. Deze zogenaamde psychostimulans is nauw verwant met amfetamine en gaat de heropname van de teruggestuurde dopamine moleculen tegen. Als gevolg blijft er langer, meer dopamine beschikbaar tussen de twee communicerende neuronen. Zo wordt een tekort enigszins gecompenseerd en nemen ADHD-symptomen af. In praktijk ervaren ADHD patiënten dit als een verhoogde concentratie waardoor ze niet meer het gevoel hebben dat ze worden overspoeld met prikkels van buitenaf. Maar niet alleen ADHD patiënten hebben baat bij de werking van Ritalin. Meer beschikbare dopamine kan in een ‘gezond’ brein ook voor een betere en scherpere focus zorgen via dezelfde werking als die hierboven beschreven staat. De meningen zijn echter verdeelt over of Ritalin voor iedereen hetzelfde effect heeft. Talloze studies zijn hiernaar gedaan en het lijkt erop dat het effect van breinboosters in gezonde individuen afhangt van hoe goed hun eigen dopamine huishouding is. Het idee is dat iemand die van zichzelf al gebalanceerde dopamine spiegels heeft, minder voordeel zou hebben bij het slikken van Ritalin dan individuen die licht verstoorde dopamine levels zouden hebben.
Geen vitaminepilletje
Nu we weten dat de werkende stof in Ritalin iets weg heeft van amfetamine, vraag je jezelf wellicht af waar je het woord amfetamine eerder hebt gehoord. Juist. Speed. Meth. Beide bekend als harddrugs die stimulerend werken maar die bovenal verslavend zijn. Ondanks dat Ritalin minder sterk is dan speed, is het essentieel om te beseffen dat we hier niet met onschuldige pillen te maken hebben. Niet voor niets valt Ritalin wereldwijd onder de Opiumwet. Naast dat het dus strafbaar is om Ritalin zonder recept te (ver)kopen, heeft Ritalin zoals ieder medicijn ook bijwerkingen. Slaapproblemen, nervositeit, verminderde eetlust, depressie en psychoses behoren allemaal tot het rijtje vervelende bagage die Ritalin met zich meebrengt. Daarnaast bestaat er het risico dat jongeren psychisch afhankelijk kunnen worden van deze breinboosters. Studenten kunnen namelijk het gevoel krijgen dat ze zonder Ritalin, Concerta, Adderall, Modafinil etc. niet meer optimaal kunnen presteren. Het is zorgwekkend dat het jongeren waarschijnlijk aan voorlichting ontbreekt en daardoor onverschillig staan tegenover de negatieve effecten van het veelvoudig gebruik van slimme pillen.
Het beste uit jezelf halen
Als we de bijwerkingen buiten beschouwing laten, kunnen we ook ethische vraagtekens plaatsen bij het kunstmatig verhogen van onze dopamine levels en het verbeteren van onze breinfuncties. We zouden ons namelijk kunnen afvragen of het eerlijk is dat breinboosters studenten voor een tentamen wellicht een voorsprong geven ten opzichte van de rest. Zie het als een soort frauderen 2.0. Toch zijn er mensen die geen kwaad zien in het optimaliseren van breinfuncties door middel van breinboosters en het juist toe juichen. Het argument dat we toch al leven in een wereld die alles behalve natuurlijk is, wordt veelvoudig aangehaald. We hebben iphones, auto’s maar ook medicijnen die voorkomen dat ziektes onze dood worden. WRM zouden we ons concentratievermogen dan niet op mogen krikken door een Ritalin pil te nemen? Dat het in Amerika al lang niet meer om alleen studenten gaat, wordt ook duidelijk wanneer ABC News in 2012 een item publiceert waarin duidelijk wordt dat huismoeders Adderall gebruiken om de dag door te komen. Maar het is bekend dat ook wetenschappers zich er schuldig aan maken. Illegale handel, het misleiden van artsen en internet maakt het al deze personen anno 2013 bijzonder makkelijk om aan breinboosters te komen. Het zal mij daarom niets verbazen als het ook in Nederland vaker voorkomt dan wij allemaal denken.
Voor deze week kies ik er in ieder geval voor om erop te vertrouwen dat mijn eigen dopamine levels mijn brein een oppepper zullen geven om mij door mijn tentamen heen te slepen. En anders is er nog altijd koffie.
